DoçentlikDisiplin SoruşturmasıYağmacı Dergilerle İlgili Bütün Cevaplar

Yağmacı dergiler ile ilgili aklınıza takılan bütün sorunların cevapları bu makalede. Takip ettiğimiz uluslararası literatür, üst kurul ve yargı kararları neticesinde edinilen bilgileri bu makalede özet olarak bilgilerinize sunuyoruz. Yağmacı dergilerle ilgili ayrıntılara geçmeden önce şu yazılarımızın da ilginizi çekeceğini düşünüyoruz:

Yağmacı Dergi Nedir?

Yağmacı Dergiler

Yağmacı/Şaibeli/Predator Dergiler

Şaibeli ya da yağmacı dergiler en genel tanımıyla; bilimsel yayınların geçtiği değerlendirme süreçlerinden uygun şekilde geçmeyen, düşük kalitede, tartışmaya açık yazıları kabul edip para karşılığında yayınlayan dergileri ifade eden terimdir.

Bu dergilerin ana amacı olabildiğince çok makale yayımlayarak para kazanmaktır. Bu amaç doğrultusunda yayımlanan makaleler nitelik, özgünlük ve etki açısından çok düşük bir standarda göre değerlendirilmekte, hızlı yayın yapma sözü ile yazarlar çok sayıda makale sunmaya teşvik edilmektedir.

Yağmacı Dergi Nasıl Anlaşılır?

Yağmacı/şaibeli dergileri belirleme noktasında hangi kriterlerin kullanılması gerektiğine dair, ilk olarak ÜAK bünyesinde oluşturulan bir Komisyon tarafından bir rapor hazırlanmış ve bu rapor ÜAK Yönetim Kurulu’nun 21.11.2018 tarihli toplantısında görüşülerek kabul edilmiştir.

ÜAK tarafından “Açık Erişimli Dergilerde Yapılan Yayınların Doçentlik Başvuru Süreçlerinde Kullanımı” hususunda kurulan ve Prof. Dr. Mahmut Ak, Prof. Dr. Abdullah Atalar, Prof. Dr. Erkan İbiş, Prof. Dr. Hüseyin Karaman ve Prof. Dr. Mehmet Özkan’dan oluşan Komisyonun hazırlamış olduğu “YAĞMACI/ŞAİBELİ AÇIK ERİŞİMLİ DERGİLERDE YAPILAN YAYINLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ” başlıklı raporda; dergilerin yalnızca ücret alıyor olmasının tek başına bir dergiyi yağmacı/şaibeli olarak değerlendirmek için yeterli olmadığı, bunun yanında birtakım kıstaslara daha bakılması gerektiği belirlenmiştir.

Bu doğrultuda; yağmacı/şaibeli dergilerde bulunması olası özellikler şu şekildedir:

  • Kabul edilen makalelerin yayınlanabilmesi için APC ödenmesinin zorunlu olması

Yağmacı/şaibeli dergiler, yayınlanan makalelere özellikle açık erişim sağlıyor olmasını gerekçe göstererek, yazarlardan ödenmesi zorunlu makale işleme ücreti (APC) talep etmektedir. Hatta bazı dergiler yazarlara bu ücreti hangi kaynaklardan (proje fonları gibi) ödeyebilecekleri ile ilgili olarak yol göstermektedir.

  • Makaleleri hızlı yayınlama sözü verilmesi ve yayınlanması

Kimi dergiler gönderilen her türlü makaleyi hemen yayınlayacağını belirtmekte, hakemlerden değerlendirdikleri makaleyi çok kısa sürede olumlu veya olumsuz olarak değerlendirmelerini istemekte ve revizyon istemelerine olanak tanımamaktadır. Bunlar, derginin bilimsel süreci tam olarak işletmediği ve hakem sürecinin gerçekçi olmadığı izlenimi vermektedir. Sonuç olarak, böyle bir sistem değerlendirme standartlarının daha da düşmesine yol açmaktadır. Ayrıca, bu tür dergilerde gönderilen makalelerin dergiye ulaşma tarihi ile yayınlanma tarihi arasındaki kısa süre (örn. bir ay) gerçek anlamda bir bilimsel değerlendirme yapılmadığının göstergesi olarak kabul edilebilir.

  • İlan ettiği konu dışında ve/veya birbiriyle ilgili olmayan birçok farklı alanda makalelere yer vermesi

Yağmacı/şaibeli dergilerin bir bölümü genel dergi isimleri ile her alandan makaleleri yayınlamaktadır. Bazı dergiler ise belli bir alanın dergisi olarak isimlendirilmiş olmalarına rağmen bu alan ile ilgisi olmayan alanlardan, hatta tüm bilim alanlarından, makaleleri yayınlayabilmektedir. Dergi belirli bir alanda yayın yaptığını iddia ediyor ise, bu durumda derginin editör ve hakem grubunun uzmanlıkları dışında kalan konulardaki makalelerin sağlıklı değerlendirilmeyeceği düşünülmektedir.

  • Yayın ilkeleri açıklamasının eksik olması

Dergide yer alan yayın ilkelerine ilişkin açıklamaların tüm yayın sürecini içermemesi ve derginin yayın politikasının bulunmaması ve/veya eksik bilgi içermesi derginin bilimsel yaklaşımda olmadığı düşüncesi vermektedir.

  • Yayın ilkelerinde açıkça makalelerde özgünlük, önem ve etki aranmadığını belirtmesi

Yağmacı/şaibeli dergilerin bazıları başka dergilerde reddedilmiş, negatif sonuç içeren, daha önce yayınlanmış çalışmaların tekrarı olan, özgün olmayan makaleleri yayınlayacaklarını açıkça belirtmektedir.

  • Yayınlanan araştırmanın telif hakkını saklama veya telif hakkı koruma politikası olmaması

Derginin yayın politikası içerisinde yazar haklarının korunması ile ilgili süreçlere yer verilmemesi telif hakkı ihlali konusunda tereddütlere neden olmaktadır.

  • Hakem sürecinin gerçekçi işletilmemesi, hakem görüş ve önerilerinin yazar ile paylaşılmaması

Derginin hakemli olduğunu iddia etmesine karşın hakem süreci hakkında bilgi verilmemesi ve hakem görüşünün yazarla paylaşılmaması, gönderilen yazılarda herhangi bir düzeltme süreci olmadan yazıların olduğu gibi yayınlanması derginin bilimsel sürecin ciddiyeti konusunda tereddütlere neden olmaktadır. 

Sahte Konferanslar Nasıl Anlaşılır ?

Sahte dergilerin yanı sıra sahte konferanslar konusunda da araştırmacıların dikkat etmesi gereken bazı noktalar vardır.

Özellikle aynı düzenleyiciler tarafından aynı anda çok sayıda ve farklı yerlerde konferans düzenleniyorsa, bu farklı konferanslara ait komitelerin (düzenleme/ bilim/ program) tamamında ya da pek çoğunda ilgi alanları olmasa bile aynı kişilerin isimleri yer alıyorsa, bu konferansların çok disiplinli ve/ veya çok dilli olduğu belirtiliyorsa, gönderilen bildiriler, posterler, vd. herhangi bir hakem değerlendirmesinden geçmeden doğrudan ve/ veya (bilimsel bir değerlendirmenin tamamlanmasının mümkün olamayacağı kadar) oldukça kısa sürede kabul ediliyorsa ve en önemlisi konferansta sunum yapmadan/ konferansa katılmadan katılım ücretini ödemek koşuluyla yayın kabul ediliyorsa, o konferansın “sahtelikler” içerdiği konusunda kuşkulanmaya başlayabilirsiniz.

Konferans düzenlemenin ne kadar emek yoğun bir süreç olduğu da göz önünde bulundurulursa, aynı kişilerin aynı anda düzenlenen çok sayıda konferansta görev almasının kuşku uyandırması kaçınılmazdır. Bu konuda şu yazıdan yararlanabilirsiniz: SAHTE/YAĞMACI (PREDATORY) DERGİLER VE KONFERANSLAR

Abone usulü ile çalışan dergi ne demek?

Yağmacı/şaibeli dergilere ilişkin yapılan düzenlemeler incelendiğinde abone usulü ile çalışan dergi kavramından ne anlaşılması gerektiğine ilişkin bir bilgiye ulaşılamamaktadır. Ancak bilindiği üzere dergilerin abonelik sistemi bulunabilmekte; şahıslar, kütüphaneler ya da kurumlar dergiye abone olabilmektedir. Abonelik usulü bulunan bu dergilerde yayınlanan makalelere erişmek için okuyuculardan ya para ödemesi ya da aboneliğinin bulunması istenmektedir.

Şahıs olarak dergilere abone olup bu kapsamda dergide yayınlanan makalelere erişim sağlanabildiği gibi birçok kütüphane ve kurum da dergilere abone olabilmekte ve bu sayede bünyelerindeki okuyucular da abone olunan dergilerde yayınlanan makalelerin içeriğine erişim sağlayabilmektedir. Abone usulü ile çalışan dergiler bu şekilde şahıs, kütüphane ya da kurum bazlı abonelerinden elde ettiği gelir ile ortaya çıkan maliyeti karşılamaktadır.

Makale İşlem Ücreti (APC) Ücreti Nedir ?

Abonelik usulü bulunmayan ve açık erişimli yayıncılık modeli ile yayın hayatına devam eden dergilerin; makalenin editör süreci, hakem değerlendirme süreci, yayıma kabul, makaleyi bitmiş bir makaleye dönüştürme, yayımlanma, DOI, indeksleme, yayım sonrası depolama, dağıtma ve tanıtma süreçleri sırasında ihtiyaç duyulan giderlerin karşılanması için yazarlardan talep ettiği ücrete Makale İşlem Ücreti (Article processing charge; APC) denilmektedir.

Ancak bir derginin Makale İşlem Ücreti talep ediyor olması o derginin doğrudan yağmacı/şaibeli dergi niteliğinde olduğu anlamına gelmemektedir. Açık erişimli dergilerin masraflardan kaynaklanan giderlere karşılık ücret talep etmesi derginin ömrünü devam ettirebilmesi açısından anlaşılabilir bir durum olabildiği gibi, etik açıdan bir sorun teşkil etmemektedir.

YÖK Genel Kurulu tarafından yağmacı/şaibeli dergilere ilişkin yapılan düzenlemelere bakıldığında da Makale İşlem Ücreti alınıyor olmasının bir dergiyi yağmacı/şaibeli olarak nitelemek için tek başına yeterli olmadığı, buna ek olarak birtakım kriterler üzerinden inceleme yapılması gerektiği anlaşılmaktadır.

Yükseköğretim Genel Kurulu’nun 07.03.2019 tarih ve 2019.3.88 sayılı Yağmacı Dergi Kararı

Bilindiği üzere YÖK Genel Kurulu’nun 07.03.2019 tarihli 2019.3.88 sayılı yağmacı dergiler kararıyla makale kabulünden sonra ücret ve/veya ek ücret talep ettiğinden yağmacı olarak adlandırılan dergilerde yayımlanan bilimsel makalelerin, akademik yükseltmelerde dikkate alınmaması kararlaştırılmış olup bu kararın ÜAK tarafından duyurulduğu 23.09.2020 tarih ve E.8912 sayılı yazıda doçent adaylarının Yağmacı/Şaibeli dergilerde yayımlanmış makalesi bulunup bulunmadığına hangi kıstaslar çerçevesinde karar verilmesi gerektiği belirtilmiş ve şu açıklama yapılmıştır:

Bu bağlamda aşağıdaki dergiler doçentlik başvuru şartlarında (beyannamede) kullanılabilir:

  • Makale başvurusu sırasında -kabul/red şartına bağlı olmaksızın- ücret alan dergiler,
  • Abonelik usulü ile çalıştığı halde ilgili makaleyi açık erişimli yapmak için ücret talep eden dergiler,
  • Makale basımı sürecinde yazarlardan herhangi bir ücret talep etmeyen dergiler

O halde dergi tarafından yazarlardan ücret talep etmekle birlikte bu ücretin dergiye başvuru sırasında, makale hakemler tarafından incelenmeden ve kabul ya da ret durumu oluşmadan istenmesi halinde bu dergi yağmacı/şaibeli olarak nitelendirilemeyecektir.

Yine abonelik usulü bulunan, ancak makalenin yalnızca abonelere değil herkese ücretsiz ve online olarak erişime açılması için, yani makaleyi açık erişimli yapmak için yazarlardan ücret talep eden dergilerin yağmacı/şaibeli olarak değerlendirilmeyeceği açıkça kararlaştırılmıştır.

Makalenin yayımlanma sürecinin hiçbir aşamasından yazarlardan ücret talep etmeyen dergilerin de yağmacı/şaibeli olarak nitelendirilemeyeceği ve sorunsuz bir şekilde beyannamede kullanılabileceği izah edilmiştir.

Yükseköğretim Genel Kurulu’nun 30.12.2021 tarih ve 2021.18.643 sayılı Yağmacı Dergi Kararı

Yağmacı Dergi YÖK Kararı

YÖK Genel Kurulu’nun 07.03.2019 tarihli yağmacı dergi kararının hangi dergilerin yağmacı/şaibeli olarak değerlendirileceği konusunda yetersiz kaldığı ve sübjektif değerlendirmelere yol açtığı anlaşılmış olacaktır ki yine YÖK Genel Kurulu tarafından yağmacı/şaibeli dergilere ilişkin daha spesifik belirlemeler içeren yeni bir karar alınmıştır. Ancak aşağıda açıklanacağı üzere bu karar da yanlış yorumlamaları beraberinde getirdiğinden eleştiri konusu olmaktadır.

Yükseköğretim Genel Kurulu’nun 30.12.2021 tarih ve 2021.18.643 sayılı kararı şu şekildedir:

Yağmacı/şaibeli sayılmayan dergiler:

  • Web of Science’de Q1, Q2, Q3 sınıfında yer alan dergiler (Editöryal ve/veya basım süreçlerinde ücret talep eden veya etmeyen),
  • WEB of Science’de Q4 sınıfında yer alıp editöryal (editorial processing charge) ve/veya basım sürecinde (article processing charge) ücret talep etmeyen dergiler,
  • WEB of Science’de Q4 sınıfında yer alıp editöryal ve/veya basım süreçlerinde ücret talep etmekle birlikte sadece ilgili bilim alanı mensuplarının üye olabildiği bir branş derneğinin, üniversitenin, enstitünün veya bilimsel bir kurumun yayın organı olan ve 2010 yılı öncesinden itibaren basılmakta/yayınlanmakta olup abone usulü olarak çalışan ulusal/uluslararası dergiler,

Yağmacı/Şaibeli sayılan dergiler: Yukarıdaki kriterlere uymayan Q4 dergiler

Görüldüğü üzere YÖK Genel Kurulu’nun 30.12.2021 tarihli yağmacı dergi kararı yalnızca; Web of Science kapsamında taranan ve çeyreklik dilim sınıflamasına dahil olan dergiler bakımından bir belirleme içermektedir. Bu doğrultuda; Web of Science kapsamında taranan ve Q1, Q2, Q3 çeyreklik diliminde yer alan dergilerin ücret talep etse de etmese yağmacı/şaibeli olarak değerlendirilemeyeceği açıkça karar altına alınmıştır. Ancak Q4 sınıfında yer alan dergiler bakımından birtakım ek kriterler getirilmiştir. Bir dergi Web of Science’da Q4 sınıfında yer almakla birlikte makalenin basım ve/veya editöryal süreçlerinde yazarlardan ücret talep etmiyorsa yağmacı/şaibeli dergi olarak değerlendirilmeyecektir.

Ancak Web of Science’da Q4 sınıfında taranan dergiler eğer ki editöryal ve/veya basım süreçlerinde yazarlardan ücret talep ediyorsa bu dergilerin yağmacı/şaibeli olarak sayılmaması için kümülatif bir şekilde bulunması gereken 3 tane kriter belirlenmiştir:

  • Sadece ilgili bilim alanı mensuplarının üye olabildiği bir branş derneğinin, üniversitenin, enstitünün veya bilimsel bir kurumun yayın organı olmak
  • 2010 yılı öncesinden itibaren basılmak/yayınlanmak
  • Abone usulü olarak çalışmak

Web of Science’da Q4 sınıfında yer alıp yazarlardan ücret talep etmekle birlikte bu üç şartı sağlayan dergiler de yağmacı/şaibeli olarak değerlendirilmeyecektir. Bu şartları sağlamayan Q4 dergiler ise yağmacı/şaibeli olarak kabul edilecektir.

Bu karar, Web of Science’da yer alan indekslerde taranıp Q sınıflamasına dahil olan dergiler bakımından daha net kriterler getirmiş olsa da bilindiği üzere hem Web of Science’da taranmakla birlikte Q sınıflamasına dahil olmayan hem de Web of Science dışındaki indekslerde taranmakta olan yüzlerce dergi bulunmaktadır. Dolayısıyla YÖK Genel Kurulu’nun 30.12.2021 tarihli kararı ile her ne kadar daha spesifik kriterler getirilmeye ve değerlendirmelerde objektiflik sağlanmaya çalışılmışsa da kapsam bakımından eleştiriye açık bir karar olmuştur.

SCI-Expanded ya da SSCI indekslerinde taranmayan, yani Q sınıflamasına dahil olmayan diğer dergiler bakımından 07.03.2019 tarihli önceki YÖK Genel Kurulu kararı uygulanmaya devam etmekte olup bu karar ise bir dergiyi yağmacı/şaibeli olarak nitelemek için yeterli açıklıkta net ve kesin kriterler içermemektedir. Bu nedenle yağmacı/şaibeli dergiler konusu hala sübjektif yorumlara açık bir şekilde gündeme gelmeye devam etmektedir.

Yükseköğretim Genel Kurulu’nun 30.12.2021 tarih ve 2021.18.643 sayılı Yağmacı Dergi Kararının pdfine ulaşmak için tıklayınız.

Hacettepe Üniversitesi Yağmacı Dergi Kararı

Hacettepe Üniversitesi Senatosu ise, 26.12.2018 tarihli oturumunda yağmacı dergiler ile ilgili aldığı kararında, uluslararası literatürde “predatory” olarak adlandırılan dergilerin özelliklerini şu şekilde sıralamıştır:

  • Editörler kurulu ile ilgili doğru olmayan bilgiler yer alabilmektedir.
  • Genellikle bilinmeyen veya uydurma etki faktörü ile kabul görmemiş indekslerce tarandığı ifade edilmekle birlikte bazıları bilinen indekslere girebilmektedir.
  • Yazar ve katılımcı başka bir deyişle “müşteri” sayısını artırmak amacıyla dergi, kitap ve etkinliklerin ilgi alanı ve kapsamı çok geniş olabilmektedir.
  • Bir sayıda, aynı yazarın birden fazla makalesi ve olağandan çok sayıda makale yer alabilmektedir.
  • Dergi ve kitaplarda yayımlanan makalelerde, ciddi bir hakem denetiminden geçmediklerinin delili olabilecek, bilgi, imla ve ifade hataları yer alabilmektedir.
  • Dergiye makale gönderilmesini sağlamak için rahatsız edici “ticari” taktikler uygulanmaktadır.

Dergiparktaki Dergiler Yağmacı Dergi midir ?

Dergiparkta bulunan dergilerin yağmacı dergi olup olmayacağına dair bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu şekilde bir genelleme yapılması mümkün olmayıp sırf bir derginin yayıncı kuruluşuna veya indeksine bakılarak yağmacı dergi niteliğinde olduğundan ya da olmadığından bahsedilmesi hatalı olacaktır.

Yukarıda değinmiş olduğumuz üzere yağmacı/şaibeli dergilere ilişkin olarak yapılan düzenlemeler belirlidir. Dergipark’ta yer alan dergiler bakımından YÖK Genel Kurulu tarafından alınan 07.03.2019 tarih ve 2019.3.88 sayılı karar uyarınca inceleme yapılması gerekmekte olup bu dergiler ücret talep etmiyorsa ya da kabul/ret şartına bağlı olmaksızın ücret talep ediyorsa veyahut açık erişim gereği ücret talep etmekle birlikte abonelik usulü de bulunmakta ise yağmacı/şaibeli dergi olmadıkları söylenebilecektir.

Web of Science da Taranan Dergiler Yağmacı Dergi Midir ?

Bu şekilde bir genelleme yapılması mümkün olmayıp sırf bir derginin indeksine bakılarak yağmacı/şaibeli dergi niteliğinde olduğundan ya da olmadığından bahsedilmesi hatalı olacaktır.

Ancak yukarıda bahsetmiş olduğumuz üzere Web of Science kapsamında SCI-E veya SSCI isimli indekslerde taranmakta olan dergiler bakımından YÖK Genel Kurulunca yeni bir karar alınmış; Q1, Q2 ve Q3 sınıfında yer alan dergilerin ücret talep etse de etmese de yağmacı/şaibeli olarak değerlendirilmeyeceği kararlaştırılmıştır. Q4 sınıfında yer alan paralı dergiler bakımından ise birtakım ek kriterler getirilmiş olup bu kriterleri karşılamayan dergiler yağmacı dergi olarak kabul edilmiştir.

Dolayısıyla uygulamada Web of Science’da Q4 sınıfında yer alan paralı dergilere şüpheyle yaklaşıldığı sıklıkla gözlemlenmekte olup Web of Science kapsamındaki indekslerde taranıp çeyreklik dilim sınıflamasına tabi olmayan dergiler bakımından ise 07.03.2019 tarihli YÖK Genel Kurulu kararı uyarınca inceleme yapılması gerekmektedir.

Yağmacı Dergiler Doçentlik Başvurusunda Kullanılabilir mi?

Makale kabulünden sonra yayımlanması için yazardan ücret veya ek ücret talep eden dergiler (Yağmacı Dergiler), yukarıda açıklanan sebeplerden dolayı bu ilişkinin bir çıkar çatışması içermesi nedeniyle doçentlik başvuru şartlarında (beyannamede) kullanılamaz. Ancak özgeçmiş ve eserler listesine eklenmelidir.

Dergilerin Q Değeri Nedir? Çeyreklik Dilim Ne demek?

Web of Science’da yer alan dergilerin hangi indekste tarandığına ve Q sınıflamasında (çeyreklik dilimlerde) yer alıp almadığına ya da hangi çeyreklik dilimde yer aldığına, Web of Science – Clarivate Analytics tarafından yayınlanan “Journal Citation Reports” isimli dergi atıf raporlarından bakılmaktadır. (https://jcr.clarivate.com/jcr/home).

Bilimsel dergilerin Q değerleri, dergilerin kendi grubunda ve ETKİ FAKTÖRÜNE BAĞLI SIRALAMASINI belirleyen analitik bir araçtır, derginin doğrudan atıf sayısına bağlı sıralamasına göre çeyreklik dilim belirlemesi yapılamamaktadır.

Yani derginin Q değeri, derginin alandaki etkisi (impact factor, IF) demektir. Bir derginin etki faktörü (IF değeri) ise, derginin o yıl aldığı atıf sayısının derginin önceki 2 yılda çıkan makale sayısına bölünmesiyle elde edilmektedir. Derginin Q değeri de bu hesaplama sonucu ortaya çıkan %25’lik dilimleri göstermektedir. İlk %25’lik dilim Q1 değerini alırken, son %25’lik dilim Q4 değerini almaktadır. Dolayısıyla ikinci %25’lik dilim Q2, üçüncü %25’lik dilim ise Q3 değerini almaktadır. Dergi etki faktörü, bir dergide yayımlanan ortalama makaleye belli bir yılda kaç atıf yapıldığının ölçütüdür. JCR (Journal Citation Reports) ayrıca dergileri, bunların etki faktörlerini ve kendi alanları bağlamında sıralamasını listelemektedir.

Kısaca, Etki faktörü (impact factor, IF) hesaplaması, aşağıda görüntüsüne yer verilen formüle göre yapılmaktadır. Akabinde dergiler Impact Factor (IF) değerlerine göre Q sınıflamasındaki yerini almaktadır.

Yağmacı Dergi Web of ScienceYani dergilerin Q sınıflaması, yukarıda görülen “Journal Impact Factor (JIF)” değerlerine göre belirlenmektedir. Web of Science’da Q sınıflamasına dahil olan bir derginin JCR (Journal Citation Reports) çıktısına bakıldığında “Rank by Journal Impact Factor (JIF)” ve “Rank by Journal Citation Indicator (JCI)” şeklinde iki tane başlık altında belirli Q değerlerinin yıllara göre sıralandığı görülmektedir. YÖK Genel Kurulu tarafından bahsi geçen Q değerleri “Rank by Journal Impact Factor (JIF)” başlığı altında yer alan Q değerleridir. “Rank by Journal Citation Indicator (JCI)” başlığı altında yer alan veriler ise derginin yalnızca aldığı atıf sayısına göre yapılan sıralamadır, bu ise derginin etki faktörü hesabının sadece bir bileşenidir.

Bir başka anlatımla; Etki faktörü = Atıf Sayısı/Makale Sayısı şeklinde özetleyecek olursak “Rank by Journal Citation Indicator” adı altında yer alan değerler bu formüldeki “Atıf Sayısı” kısmına aittir. Derginin hangi çeyreklik dilimde olduğu ise bu değerin makale sayısına bölünmesi ile belirlendiğinden yalnızca atıf sayısına göre derginin Q4 olduğunu belirlemek imkansızdır.

Özetle, YÖK Genel Kurulu tarafından Web of Science’daki Q sınıflamasında yer alan dergilerle ilgili olarak alınan 30.12.2021 tarihli karar, dergilerin JCR (Journal Citation Reports) çıktısında “Rank by Journal Impact Factor (JIF)” başlığı altında etki faktörüne göre Q sınıflamasına dahil olan dergileri kapsamaktadır.

Söz konusu JCR (Journal Citation Reports) listeleri ise yalnızca SCI-E ve SSCI indekslerinde taranan dergileri Q sınıflamasına dahil etmektedir. En az iki yıl WoS’ta SCI-E ve SSCI kapsamında dizinlenen ve atıf alabilir yayını bulunan dergiler JCR değerlendirmesine girebilmektedir (Anwar DHYI S.M.M., “Atıf Dizinlerinden Çıkarılan Dergiler ve Etkileri”, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2018, s.8). Ayrıca bizzat Web of Science tarafından hazırlanan bilgilendirme metninde de Journal Impact Factor (JIF) denilen etki faktörlerinin yalnızca SCI-E ve SSCI indeksleri için geçerli olduğu belirtilmiş durumdadır:

Yağmacı Dergi Listesi

Kaldı ki bizzat Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı tarafından yayınlanan 1.191 sayfalık çeyreklik dilim listesinin de tamamen SCI-E, SSCI indeksinde taranan dergilerden oluştuğu görülmektedir: 2022 Mart Çeyreklik Dilim Listesi

Ancak sıklıkla jüri raporlarında karşılaşmaktayız ki gerek jüri üyeleri gerekse Komisyonlar dergilerin JCR çıktısındaki “Rank by Journal Citation Indicator (JCI)” adlı altında yer alan ve yalnızca atıf sayılarını gösterir Q değerlerini, etki faktörüne göre belirlenen çeyreklik dilimler ile karıştırarak hatalı sonuca varmakta, ya da Web of Science’da dahi yer almayan dergileri 30.12.2021 tarihli YÖK Genel Kurulu kararına göre yağmacı/şaibeli olup olmadığını incelemeye çalışmaktadır.

Ancak etki faktörü yayınlanmayan ve çeyreklik dilim sınıflamasında yer almayan dergiler, yalnızca Q sınıflamasına dahil dergiler bakımından düzenleme içeren YÖK Genel Kurulu’nun 30.12.2021 tarihli kararı kapsamına girmemektedir. Bu nedenle bu dergilerin yağmacı olup olmadığının YÖK Genel Kurulu’nun 07.03.2019 tarihli kararına göre incelenerek sonuca ulaşılması zaruridir.

Yağmacı Dergi İçin Etki Faktörü Önemli Midir?

Etki faktörü (impact faktör); bir derginin kalitesi ve bilimsel performansı hakkında bilgi vermekte olup dergide yayınlanan makalelere yapılan atıf sayılarına göre hesaplanan bir değerdir. Bilimsel yayıncılıkta önemli bir sıralama ölçütü olan etki faktörü, derginin kalitesini göstermesi açısından elbette önem arz etmekteyse de yağmacı/şaibeli dergilere ilişkin yapılan düzenlemelerde doğrudan etki faktörüne bağlı bir kriterin belirlenmediğini görmekteyiz.

Ancak yukarıda değindiğimiz 30.12.2021 tarihli YÖK Genel Kurulu’nun yağmacı dergi kararı ile aslında dergilerin etki faktörünün de o derginin yağmacı/şaibeli olarak nitelendirilip nitelendirilmeyeceği hususunda belirleyici rol oynamaya başladığını söylemek mümkündür. Nitekim mezkur kararda dergilerin çeyreklik dilim sıralamasına göre yağmacı/şaibeli sayılıp sayılmayacağı belirlenmiş olup dergilerin hangi çeyreklik dilimde yer aldığı da etki faktörüne göre belirlenmektedir.

Bu nedenle Web of Science’da SCI-E veya SSCI indekslerinde taranmakta olan dergilerin etki faktörleri, yağmacı dergi niteliğinde olup olmadıklarını tespit etme noktasında belirleyici kriter olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yağmacı Dergide Yayın Yapılırsa Ceza Verilir mi?

Yağmacı dergide yayın yapmanın tam anlamıyla 2547 sayılı kanunun 53. Maddesinde ya da etik mevzuatta karşılığı bulunmamaktadır. Ancak genel ve soyut bazı maddeler yağmacı dergi yayınlarına ilişkin eylemlere ceza verilmesi anlamında uygulanmaktadır. Yağmacı dergilerde yayın yaparak akademik atama ve terfilerde kullanılması genel olarak yanlış ve yanıltıcı beyan olarak nitelendirilmektedir.

Doçentlik başvurusunda ise kullanılan bir yayının yayınlandığı derginin yağmacı/şaibeli dergi niteliğinde olduğunun tespiti halinde jüri üyesince bu yayının hesaplama dışı tutulması ve asgari başvuru şartları bu halde de sağlanıyorsa incelemeye bu yayının puanı revize edilmek suretiyle devam edilmesi gerekmektedir.

Ancak jüri üyelerince yağmacı/şaibeli dergide yayın yapıldığı yönündeki tespitin etik ihlal iddiası olarak ileri sürüldüğü de sıkça rastlanan bir durumdur. Beyannamede yer alan bir eserin yağmacı/şaibeli dergide yayınlandığı yönünde tespitte bulunan jüri üyeleri bu durumu yanlış veya yanıltıcı beyan olarak değerlendirmekte ve aday hakkında etik ihlal iddiasında bulunabilmektedir. Böyle bir iddia akabinde ilgili etik komisyonun yapacağı inceleme ve değerlendirme neticesinde bu eylemin etik ihlal oluşturduğuna karar verilmesi halinde etik ceza verilmektedir. Ancak yağmacı/şaibeli dergide yayın yapmak bir etik ihlal türü olarak düzenlenmediğinden böyle bir durumda tesis edilen işlemin iptali talebiyle idare mahkemesinde dava açılabilir.

Tubitak UBYT’de yer alanlar Yağmacı Dergi Olabilir Mi?

 TÜBİTAK UBYT dergi listesinde yer alan dergilerin de makalenin yayın sürecinde yazarlardan ücret talep ediyor olması halinde yağmacı/şaibeli dergi olma ihtimali bulunmaktadır. Ancak derginin yalnızca ücret talep ediyor olması yeterli olmayıp ilgili YÖK Genel Kurulu kararlarında yer alan kriterler üzerinden inceleme yapılması gerekmektedir. Dolayısıyla; bir dergi TÜBİTAK UBYT dergi listesinde yer alıyor olmasına rağmen YÖK Genel Kurulu tarafından yapılan düzenlemeler uyarınca yağmacı/şaibeli dergi kriterlerini taşıyor olabilir.

Yayınevi/Kitabevi Yağmacı Olabilir Mi ?

Yağmacı/şaibeli kavramı yalnızca DERGİLER için kullanılabilecek bir kavramdır ve yayınevleri/kitabevleri bakımından böyle bir değerlendirme yapılması mümkün değildir.

YÖK Genel Kurulu tarafından bu hususta yapılan düzenlemeler dergi ve makalelere ilişkin olup yayınevi ve kitap bölümleri bu kararlar kapsamında yer almamaktadır. Dolayısıyla ilgili YÖK Genel Kurulu kararları esas alınarak yayınevleri/kitabevleri için yağmacı/şaibeli dergi iddiasında bulunulamaz.

ÜAK Doçentlik Yağmacı Dergi Kararları Örnekleri

 2021 Eylül döneminde Spor Bilimleri bilim alanından doçentlik başvurusu yapan aday hakkında jüri üyesi tarafından yağmacı/şaibeli dergi iddiasında bulunulmuş olup bu iddiayı inceleyip karara bağlamakla yetkili Doçentlik Komisyonu tarafından jüri üyesinin iddiası kabul edilerek adayın doçentlik başvurusu iptal edilmiştir. Akabinde bu işleme karşı yaptığımız itiraz “Adayın itirazı incelenmiştir. Adayın bahsi geçen M-584-7041 numaralı eserinin yayımlandığı dergi makale ücretini open access için istediğini beyan etmiştir. Dolayısıyla adayın itirazı kabul edilmiş, aday asgari başvuru şartlarını sağlamıştır.” şeklindeki karar ile kabul edilmiştir.

2023 Mart döneminde doçentlik başvurusu yapan adayın yayın yaptığı ESCI indeksli dergi bakımından 30.12.2021 tarihli YÖK Genel Kurulu kararı uyarınca yağmacı/şaibeli olduğu yönünde iddiada bulunulmuştur. Bu iddiayı inceleyen Doçentlik Komisyonu tarafından “Yüksek Öğretim Kurulu’nun 30 Aralık 2021 tarihli 2021.08 nolu oturumunda belirtildiği üzere, yağmacı/şaibeli dergileri kapsayan karar sadece Q4 sınıfındaki dergileri kapsamakta olup adayın M-817-5035 numaralı eserinin yayımlandığı dergi yağmacı/şaibeli olarak değerlendirilmemiştir.” denilerek jüri iddiasının yerinde olmadığına karar verilmiştir.

Fresenius Environmental Bulletin ve Food Sciences and Technology

Fresenius Environmental Bulletin - Food Sciences and Technology

Asian Journal of Education and Training

Asian Journal of Education and Training

Yağmacı Dergi ile İlgili Yargı Kararı Örnekleri

Ankara 23. İdare Mahkemesi’nin 2022 tarihli kararında makalelerin yayınlandığı dergilerin çalışma sahibinden ücret talep ettiği, ancak bu ücretlerin ‘üretim ve barındırma’, ‘DOI’ ve ‘soyutlama veya indeksleme’ ücreti olarak istenildiği, ayrıca makale ücretinin ödenmesinin makalenin yayınlanmasını garanti etmediği, YÖK’ün 07.03.2019 tarihli Genel Kurul kararının ise adayın yayınlarının yer aldığı her iki dergiyi de bu kapsamda değerlendirmede yetersiz kaldığı, bu nedenle ilgili çalışmalarının basıldığı dergilerin yağmacı dergi olarak değerlendirilmesinin uygun olmayacağı yönünde değerlendirme yapılmıştır.

Ankara 3. İdare Mahkemesi’nin 2022 tarihli kararında iddiaya konu derginin, alınan ücreti makale işleme ve yayın masraflarını karşılamak için (Makale İşlem Ücretleri kapsamında) aldığı, dolayısıyla masraflardan kaynaklanan giderlere karşılık ücret talep etmesinin derginin ömrünü devam ettirebilmesi açısından anlaşılabilir bir durum olabildiği gibi etik açıdan bir sorun teşkil etmediği değerlendirilmiştir.

Ankara 17. İdare Mahkemesi tarafından; salt  bir makalenin yayımlanması için  dergiye  ücret verilmiş olmasının o dergiyi yağmacı/şaibeli dergi olarak nitelendirmek için yeterli olmadığı, ÜAK tarafından yağmacı/şaibeli olduğu tespit edilen dergileri gösterir yayımlanmış herhangi bir listenin mevcut olmadığı, 07/03/2019 tarih ve 2019.3.88 sayılı Yükseköğretim Genel Kurulu kararında hangi dergilerin şaibeli/yağmacı dergiler olarak kabul edileceğine ilişkin net bir  belirleme yapılmadığı,  başka bir deyişle ücret talep eden dergilerin şaibeli/yağmacı dergi olarak kabul edileceğine dair açık, kesin ve net kriterler belirlenmediği gerekçesiyle ÜAK tarafından verilen yağmacı/şaibeli dergi kararı iptal edilmiştir.

Applied Ecology and Environmental Research

Applied Ecology and Environmental Research

Applied Ecology and Environmental Research

Applied Ecology and Environmental Research

Applied Ecology and Environmental ResearchApplied Ecology and Environmental Reserach

Asian Journal of Education and Training”, “International Journal of Educational Methodology” ve “International Journal of Applied Exercise Physiology”Asian Journal of Education and Training”, “International Journal of Educational Methodology” ve “International Journal of Applied Exercise Physiology”

Fresenius Environmental BulletinFresenius Environmental BulletinFresenius Environmental BulletinFresenius Environmental Bulletin Dergisi

Progress in NutritionProgress in Nutrition

Yağmacı Dergi İddialarında Akademik Hukuk & Danışmanlık Desteği

Yükseköğretim Hukuku kapsamında ortaya çıkan uyuşmazlıklardan biri de yapılan yayınlarla ilgili karşılaşılan durumlardan kaynaklanmaktadır. Şaibeli veya yağmacı dergide yayın yapılması bazen bilerek ve isteyerek olduğu gibi çoğu zaman dergilerin yayın politikasının yeterince açık olmaması ve araştırmacıların gerekli özeni göstermemesinden kaynaklanmaktadır. Hal böyle olunca tarafımızca yağmacı dergi konusunda açtığımız davalar ile takip ettiğimiz diğer işler kapsamında tecrübe edinmiş bulunuyoruz.

Yağmacı dergilerle ilgili ortaya çıkan bütün problemlerde gerekli araştırmaları yapıp emsal kararlar çerçevesinde hukuki süreçleri yönetiyoruz. Yağmacı dergi konusunda özel olarak çalışan hukuk bürosu olarak gerekli önlemleri alıyoruz. Bu konuda İletişim Bilgilerimizden bize ulaşabilirsiniz. Uzaktan danışmanlık almak ve sorularınızı sormak için Online Danışmanlık Sistemimize bakabilirsiniz.

Akademik Hukuk İletişim

Bir yanıt yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Zorunlu alanlar * ile işaretlenmiştir.

Yorum Yap