Fazla mesai ücreti genellikle işçilere ödenmeyen bir ücret türüdür. Fazla mesai ücretinin nasıl hesaplandığı, nasıl talep edilebileceği ve alınabileceği konusuna başlamadan önce kısaca fazla mesai kavramını açıklamakta fayda görüyoruz.
Fazla Mesai; 4857 sayılı İş Kanunu’nda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmaları ifade eder.
Bununla birlikte fazla süreli çalışmaya da değinmek gerekir.
Fazla süreli çalışma ise; İş Kanunu’nun yine 41. Maddesinde şu şekilde tanımlanmıştır: “Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır.”
Dolayısıyla haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle (işçi – işveren arasında yapılan sözleşme veya toplu iş sözleşmesi ile) 45 saatin altında belirlendiği durumlarda, bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar ise fazla sürelerle çalışma olarak adlandırılmaktadır.
İşçilerin Normal Çalışma Süresi Ne Kadardır?
İş kanunu 63. Maddesine göre “genel bakımdan çalışma süresi haftalık 45 saaattir.” İş kanunun belirlediği çerçeve ve çalışma saatini aşan çalışmalar fazla çalışma/mesaiyi oluşturmaktadır.
Çalışma şekli her ne olursa olsun bu süre haftalık 45 saatten fazla olamaz. Çalışma saatleri fazla olması halinde belirttiğimiz üzere fazla çalışma kapsamına girmektedir. Bunun yanında 4857 sayılı kanunun madde 41/7’de belirtildiği üzere fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekmektedir. İşveren her takvim yılı başında işyerlerinde fazla çalışma yaptıracakları işçilerin yazılı onayını veya muvafakatini alma zorunluluğu bulunmaktadır.
Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?
İşçilerin günlük çalışma süresi en fazla 11 saattir. 11 saati aşan çalışmalar, haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa da fazla çalışma sayılır.
Gece çalışmaları ise 7,5 saaatten fazla olamaz. Yine 7,5 saati aşan çalışmalar haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa da fazla çalışma sayılmaktadır.
Çalışma süresi yıllık olarak da 270 saati aşamaz. 270 saatin aşılması durumunda ise fazla saatler için aylık değerlendirme yapılmaktadır. 270 saat bütün olarak değil 12 aya bölünerek yani aylık 22,5 saat üzerinden değerlendirilir ve bu 22,5 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilir. Bu durumda belirtilen saatlarden fazla çalışan işçiler fazla mesai ücretini almaya hak kazanacaklardır.
Fazla Mesai Ücreti Normal Ücretten Farklı Mıdır?
4857 sayılı İş Kanunu gereğince fazla süreli çalışma ücreti % 25, fazla mesai ücreti ise % 50 zamlı ödenmesi gerekmektedir. Fazla mesai alacağı hesaplamasında bu oranlara riayet edilmesi gerekmekte aksi halde dava yoluyla bu alacakların tazmini sağlanacaktır.
İşçinin Fazla Çalışma Zorunluluğu Var Mıdır?
İşyerinde fazla çalışmanın uygulanmasını arzu eden işveren işçinin yazılı onayını almalıdır. (İş Kanunu m.41/7) hükmü ve Fazla Çalışma ve fazla sürelerle çalışma Yönetmeliği’nin 9.maddesine göre işçiden alınacak onay her yılın başında yazılı olarak alınacaktır. Buna göre işçinin fazla çalışma için onay vermişse fazla mesai kuralarına riayet etmesi gerekecektir.
İşçinin onayı alınmadan fazla çalışmaya zorlanması iş sözleşmesinin feshi için haklı sebep oluşturur. Böyle bir durumda işçi kıdem tazminatını almaya hak kazanacaktır.
Fazla Çalışmanın Ücrete Dâhil Olması Hali
İş Kanunu’nun 41.maddesine göre fazla çalışma süresi yılda 270 saatten fazla olamaz.
Fazla saatlerle çalışma ücretlerinin asıl ücrete dahil olduğunun kararlaştırılabilineceğine dair ne Kanunda ne ilgili yönetmeliklerde bir hüküm mevcuttur. Bununla birlikte, Kanunun fazla saatlerle çalışmaların karşılığına ilişkin genel kuraldan sapan bu yöndeki bir sözleşme hükmünün genel olarak Türk İş Hukuku uygulamasında geçerli olduğu hem doktrinde hem yargı kararlarıyla kabul edilmiştir.
Fazla çalışma (mesai) ücretinin, asıl ücretin içinde belirlendiği sözleşmelerin geçerli olabilmesi için şu şartlar aranmaktadır;
Fazla çalışma süresinin; günlük en çok çalışma süresi olan 11 saati ve yıllık en çok fazla çalışma süresi olan 270 saati geçmemesi,
Fazla çalışma ücretini de içeren ücretin asgari ücretin üzerinde belirlenmesi,
Karşılıklı edimler (iş görme-ücret) arasında açık orantısızlık olmaması gerekir.
Fazla çalışma ücretinin asıl ücrete dahil olduğunun sözleşmelerde açıkça yer alması
Kanunun günlük azami çalışma süresini ve fazla çalışmanın yıllık azami miktarını belirlemiş olması, fazla saatlerle çalışma ücretlerinin de asıl ücret içinde olduğunun kararlaştırıldığı sözleşme hükümlerinin kapsamının belirlenmesi bakımından önemlidir. Zira tarafların sözleşme özgürlüğü bağlamında fazla saatlerle çalışma ücretlerinin asıl ücret içinde ödenmiş olduğunu kararlaştırılabilmesi sadece yasal fazla saatlerle çalışmalar bakımından mümkündür. Dolayısıyla taraflar bu tür bir sözleşme hükmü öngörseler de bu, ancak günlük 11 saati geçmeyen fazla saatlerle çalışmalar ile yıllık 270 saate kadar yapılacak fazla çalışmalar için geçerli olacaktır.
İş akdi ile tarafların işçinin ücretine fazla çalışma ücretlerinin de dahil olduğunu kararlaştırmaları durumunda, işçinin ücretine dahil olan fazla çalışma ücretinin ne kadar süre ile yapılan fazla çalışmanın karşılığı olduğu sözleşmede gösterilmemişse, bunun en çok yasal azami sınır (yılda 270 saat) çerçevesinde geçerli olduğu kabul edilmelidir
Sözleşmeye konulan, fazla saatlerle çalışma ücretlerinin de asıl ücret içinde olduğuna ilişkin hükümler kural olarak geçerli olmakla birlikte, yapılan fazla saatlerle çalışmalar için ayrıca bir ücret ödenmeyeceğine ilişkin sözleşme hükümleri geçerli olmayacaktır.
Fazla Mesai Nasıl İspat Edilir?
Fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Kural olarak fazla çalışma için işverenin talimatının olması gerekse de işveren fazla çalışma yapılırken buna göz yummuşsa, yazılı olarak fazla çalışma yapılmaması talimatı vermiş olsa da işçiden ancak fazla çalışma ile yapılabilecek bir işin yapılmasını istemişse vb. durumlarda fazla çalışma yapılmış sayılır.
Fazla çalışma yani fazla mesai yapıldığı ve ücretinin de ödenmediğinin ispatı hususunda genel bir değerlendirme yapıldığında tanık beyanları, işyeri kayıtları, işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları, bordro, puantaj kaydı ve günlük devam çizelgeleri gibi her türlü delille ispatlanabilir.
Bununla birlikte imzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödendiği anlaşılıyorsa, işçi tarafından gerçekte daha fazla çalışma yaptığının ileri sürülmesi mümkün değildir. Ancak, işçinin fazla çalışma alacağının daha fazla olduğu yönündeki ihtirazi kaydının bulunması halinde, bordroda görünenden daha fazla çalışmanın ispatı her türlü delille yapılabilir.
Bordroların imzalı ve ihtirazi kayıtsız olması durumunda, işçi bordroda belirtilenden daha fazla çalışma yaptığını yazılı belge ile kanıtlaması gerekir. İşçiye bordro imzalatılmadığı halde, fazla çalışma ücreti tahakkuklarını da içeren her ay değişik miktarlarda ücret ödemelerinin banka kanalıyla yapılması durumunda, ihtirazi kayıt ileri sürülmemiş olması, ödenenin üzerinde fazla çalışma yapıldığının yazılı delille ispatlanması gerektiği sonucunu doğurmaktadır.
Fazla Mesai Ücretinin Zamanaşımı Süresi Nedir?
Fazla mesai ücreti 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Buna göre fazla çalışmanın yapıldığı tarihten itibaren 5 yıllık süre içinde fazla mesai ücreti talep edilebilecektir.
FAZLA MESAİ ALACAĞI DAVASI KİŞİNİN KENDİSİ TARAFINDAN AÇILABİLİR Mİ?
Bu tür davalar hakkı ihlal edilen kişiler tarafından da açılabilmekte ancak hataya düşülecek olursa telafisi mümkün olmayan hak kayıpları yaşanabileceğinden alanında uzman bir avukattan yardım alınmasını önermekteyiz.
İşçi alacakları konusunda hukuki yardım almak isterseniz bizimle irtibata geçebilirsiniz…