İBRANAME

İbraname, hukuki anlamda, kişiler arasında herhangi bir alacak veya verecek kalmadığını gösteren bir belgedir. Bu belge, taraflardan birinin, diğerine karşı ileri sürebileceği tüm hak ve taleplerinden feragat ettiğini ve herhangi bir borç ya da yükümlülüğün kalmadığını beyan eder.

İBRANAME NEDİR

İbra, borcu sona erdiren önemli bir hukuki işlemdir. Arapça kökenli bir kelime olan ibra, “temize çıkarmak” veya “hakkından feragat etmek” anlamına gelir. Eski Borçlar Kanunu’nda ibra ile ilgili açık bir düzenleme bulunmazken, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) bu konuyu 132. maddesiyle düzenlemiştir. Bu maddeye göre, borcun doğmasına neden olan işlem bir şekle bağlı olsa bile, taraflar şekle bağlı olmaksızın yapacakları bir ibra sözleşmesiyle borcu tamamen veya kısmen sona erdirebilirler.

İbra, alacaklı ile borçlu arasında mevcut bir borcun tamamen ya da kısmen sona erdirilmesine yönelik yapılan bir sözleşmedir. Bu işlemde alacaklı, hakkından feragat ederken, borçlu herhangi bir edimde bulunmadan borcundan kurtulmuş olur. Ancak ibra tek taraflı bir irade beyanı ile gerçekleşmez; borçlunun rızası da gereklidir. Bu nedenle, ibra iki taraflı bir hukuki işlem, yani bir sözleşme niteliği taşır.

Tasarruf işlemi olarak değerlendirilen ibra, tarafların sözleşme ve tasarruf ehliyetine sahip olmasını gerektirir. İbra sözleşmesi, borcun tamamını sona erdiren tam ibra veya yalnızca bir kısmını sona erdiren kısmi ibra şeklinde yapılabilir. Ayrıca, ibra işlemi bedelli (ivazlı) ya da bedelsiz (ivazsız) olarak düzenlenebilir. Örneğin, kısmi ibra sözleşmesinde alacaklı, borcun bir kısmından vazgeçerken geri kalan borç aynen devam eder.

İbra, alacaklının malvarlığını azaltırken borçlunun borçlarından kurtulmasını sağlar. Ancak bu işlem, geçerli bir hukuki sebebe dayanmalıdır. Genellikle bağışlama, ifa veya güven ilişkisine dayalı olarak yapılan ibra sözleşmeleri, hukuki sebep geçersiz olduğu takdirde hükümsüz hale gelir. Türk hukukunda tasarruf işlemlerinin sebebe bağlı olması ilkesi gereği, ibra sözleşmesinin de geçerli bir sebebe dayanması şarttır.

İbra, sadece sağlararası bir işlem olarak değil, ölüme bağlı tasarruf yoluyla da gerçekleştirilebilir. Aynı zamanda, taraflar arasında yapılan bu işlem, bazı durumlarda bir sözleşme değişikliği olarak da kabul edilebilmektedir. Bu yönleriyle ibra, hem borcun sona ermesini sağlayan bir hukuki araç hem de taraflar arasında karşılıklı irade beyanına dayalı bir sözleşme türü olarak önem taşır.

İBRANAME VE FERAGAT ARASINDAKİ FARKLAR

Hukuki Yapı

İbraname, borçlunun borcunu tamamen veya kısmen sona erdiren, iki taraflı bir sözleşmedir ve tarafların karşılıklı onayıyla yapılır. Feragat ise alacaklının tek taraflı irade beyanıyla hakkından vazgeçmesidir ve borçlunun onayına ihtiyaç duyulmaz.

Geçerlilik Şartları

İbranamenin geçerli olabilmesi için yazılı olması, borcun türü ve miktarının açıkça belirtilmesi ve ödemenin eksiksiz şekilde yapılması gerekir. Feragat için bu şartlar aranmaz; açık ve anlaşılır bir irade beyanı yeterlidir.

İş Hukuku Açısından Farklar

İbraname, iş hukukunda sıkı kurallara bağlıdır ve işçiyi koruma amacı güder. Feragat ise işçinin kanunen vazgeçemeyeceği hakları (örneğin kıdem tazminatı) kapsamaz ve bu gibi durumlarda geçersiz sayılır.

Sonuçları

İbraname, borç ilişkisini tamamen veya kısmen sona erdirirken, feragat sadece alacaklının hakkından vazgeçmesiyle sınırlıdır ve diğer borç ilişkilerini etkilemez.

İBRANAMENİN GEÇERLİLİK ŞARTLARI

Yazılı Olma Zorunluluğu

İbranamenin geçerli olabilmesi için yazılı şekilde düzenlenmesi zorunludur. Türk Borçlar Kanunu (TBK) madde 132 genel olarak ibra sözleşmelerinin şekle bağlı olmadığını belirtse de, İş Kanunu madde 420, işçilik alacaklarına ilişkin ibranamelere yazılı şekil şartı getirmiştir. İşçinin imzasını taşıyan, özgür iradesiyle onaylanmış herhangi bir belge ibraname olarak kabul edilir.

İbraname noter huzurunda, el yazısıyla veya bilgisayar ortamında hazırlanabilir. Noter onayı, düzenleme tarihine ilişkin uyuşmazlıkların çözümünde kolaylık sağlar.

Sözlü beyanlar, SMS, telefon kaydı veya kamera görüntüsü gibi yollarla yapılan açıklamalar yazılılık şartını karşılamadığı için ibraname olarak kabul edilmez.

Bir Aylık Süre Koşulu

İş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren en az bir ay geçmeden düzenlenen ibranameler geçersiz sayılır. Bu süre, işçinin işverene olan muhtaçlık durumunun sona ermesi ve haklarını özgürce değerlendirebilmesi için tanınmıştır. Bu düzenleme, işverenin baskı yapmasını önlemeyi amaçlar.

İşçinin iş sözleşmesi feshedildikten sonra bir ay içinde işe iade talebinde bulunma hakkı vardır. Bu nedenle, kanun koyucu bir aylık süre dolmadan alınan ibranameleri geçersiz saymıştır. Ancak, öğretide işverenlerin tazminat ödemelerini bu süre sonuna ertelemesi gibi kötü niyetli uygulamaların mümkün olabileceği eleştirilmektedir.

Alacak Türlerinin ve Miktarlarının Belirtilmesi

İbranamenin geçerliliği için, ibra edilen alacak türleri ve miktarlarının ayrıntılı şekilde belirtilmesi gerekir. “Tüm haklarımı aldım” gibi genel ifadeler geçerli kabul edilmez. İbranamede, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, fazla mesai, yıllık izin ücreti gibi tüm haklar ayrı ayrı belirtilmeli ve miktarları açıkça yazılmalıdır.

Ayrıca, çalışma süreleri ve işçiye sağlanan sosyal hakların da ibranameye dahil edilmesi gerekmektedir. Bu düzenleme, hem alacakların tam olarak ödendiğinin tespiti hem de işverenin hukuki güvenliği için önem taşır.

Tam ve Banka Üzerinden Ödeme Yapılması

İbraya konu olan alacakların eksiksiz ve banka hesabı üzerinden ödenmesi şarttır. Ödeme, işçi adına açılmış bir hesap üzerinden yapılmalı ve tam olarak karşılanmalıdır. Banka dışında yapılan ödemeler ibranameyi geçersiz kılabilir. Eksik ödeme yapılmışsa, ibraname yalnızca makbuz niteliğinde kabul edilir ve borcu sona erdiren bir işlem olarak değerlendirilmez.

Öğretide, TBK madde 420’nin ibra ile ifa kavramlarını karıştırdığına dair eleştiriler bulunmaktadır. Eğer alacak tam olarak ödenmişse, borç ifa yoluyla sona ermiş sayılır ve ibraname sadece bu durumu belgeleyen bir evrak niteliği taşır. Bu nedenle, tam ödeme yapılmış bir durumda, ibra ile borcun sona ermesi tartışmalıdır.

İşçinin Özgür İradesiyle İmzalaması

Geçerli bir ibraname, işçinin herhangi bir baskı altında kalmadan özgür iradesiyle imzaladığı bir belge olmalıdır. İşçinin baskı altında veya muhtaç olduğu bir dönemde imzaladığı ibranameler geçersiz sayılabilir. Ayrıca, imzanın işçiye ait olması ve işverenin borcunu sona erdirme iradesini açıkça göstermesi gerekmektedir.

Hakların Eksiksiz Ödenmesi

İbraname düzenlenirken işçinin hak ettiği tüm alacakların eksiksiz şekilde ödenmiş olması gereklidir. Ödenmesi gereken tutar ile yapılan ödeme miktarı arasında fark olması durumunda ibraname geçersiz sayılır. İşveren, alacakları eksiksiz ödemezse, ibraname yalnızca kısmi ödeme için bir makbuz niteliğinde kabul edilir.

Tasarruf Yetkisi

İbranamenin geçerli olabilmesi için, işçinin alacağı üzerinde tasarruf yetkisine sahip olması gerekir. Örneğin, iflas etmiş bir işçi, alacakları üzerinde tasarruf yetkisine sahip olmayacağı için bu durumda yapılan ibranameler geçersiz kabul edilir. Aynı şekilde, işçiye ait olmayan haklar üzerinde düzenlenen ibranameler de hukuken geçerli değildir.

Fer’i Hakların Durumu

İbraname düzenlenirken, borcun yanı sıra faiz, rehin veya cezai şart gibi fer’i haklar da sona erer. Ancak alacaklı, bu haklarını saklı tuttuğunu açıkça belirtmişse, bu haklar ibradan etkilenmez ve varlığını sürdürür.

Zarar Kesintileri ve Kusur

İbraname, işçinin işverene verdiği zararın belirtilmesi ve bu zararın net şekilde hesaplanması şartıyla geçerli sayılır. Yargıtay’a göre, zarar miktarı açıkça belirtilmeden işçinin bu zarardan dolayı alacaklarından feragat etmesi geçerli değildir. Bu durum, işçinin haklarını korumak adına getirilmiş bir düzenlemedir.

İş hukuku ile ilgili detaylı bilgiler için ilgili makalemizi okuyabilirsiniz.

İBRANAME NASIL YAZILIR

İbraname Başlığı

İbraname belgesi, net ve anlaşılır bir şekilde “İBRANAME” başlığı ile başlamalıdır. Başlığın açıkça belirtilmesi, belgenin niteliğinin anlaşılması ve hukuki anlamda tartışmalara yol açılmaması açısından önemlidir.

Tarih

İbraname, işçi ile işveren arasındaki borç ve alacak ilişkisinin sona erdirilmesi için düzenlenir. Ancak, geçerli olabilmesi için belirli kurallara uyulması gerekir.

Türk Borçlar Kanunu’na göre, ibraname iş sözleşmesinin sona ermesinden en az bir ay sonra yapılmalıdır. Bu süre, işçinin haklarını değerlendirmesi ve işverene olan bağımlılığının sona ermesi için önemlidir. Bir aylık süre dolmadan yapılan ibranameler geçersizdir.

Ayrıca, işçiye banka aracılığıyla tam ödeme yapılmadan imzalatılan “hiçbir hak ve alacağım kalmamıştır” şeklindeki ibranameler de hukuka aykırıdır. Ödemelerin tam ve eksiksiz şekilde banka üzerinden yapılması zorunludur.

Sonuç olarak, ibraname en erken iş akdi sona erdikten bir ay sonra, işçinin özgür iradesiyle ve tam ödeme yapıldıktan sonra imzalanmalıdır. Aksi halde hukuki geçerliliği olmaz.

Tarafların Bilgileri

İbraname, işçi ve işverenin kimlik bilgilerini içermelidir. Bu bilgiler şu şekilde sıralanabilir:

İşçinin Bilgileri: Adı, soyadı, T.C. kimlik numarası, ikamet adresi.

İşverenin Bilgileri: İşverenin adı veya şirket unvanı, vergi kimlik numarası, adresi. Bu bilgiler, ibranamenin tarafları arasında doğrudan bir ilişki kurulduğunu açıkça göstermek için gereklidir.

İşçinin Onayı ve Serbest İrade

İşçi, ibranameyi imzalamadan önce belgenin içeriğini dikkatlice okumalı ve tüm maddeleri anladığından emin olmalıdır. İşçi, ibranameyi tamamen kendi rızasıyla imzalamalıdır. Baskı, tehdit veya herhangi bir zorlama altında imzalanan ibranameler hukuken geçersizdir. Bu nedenle, işçinin özgür iradesinin korunması ibraname için kritik bir geçerlilik şartıdır.

Alacak Türlerinin ve Detaylarının Açıklanması

İbranameye konu olan alacakların türü, miktarı ve hangi döneme ait olduğu ayrıntılı olarak belirtilmelidir. Genel ifadeler, örneğin “Tüm haklarımı aldım” gibi beyanlar, hukuki açıdan geçerli sayılmamaktadır. Bunun yerine şu şekilde ayrıntı verilmelidir:

Alacak Türleri: Maaş, ikramiye, fazla mesai ücreti, yıllık izin ücreti, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı vb.

Dönem: Alacakların hangi iş dönemine ait olduğu açıkça belirtilmelidir.

Miktar: Alacak miktarları rakam ve yazıyla belirtilmelidir. Bu tür detayların verilmesi, ileride doğabilecek uyuşmazlıkları engellemek adına büyük önem taşır.

İşverenin Taahhüdü

İbranamede işveren, işçinin vazgeçtiği alacakları ödemeyi taahhüt eder. Ödeme yönteminin açıkça belirtilmesi ve ödemenin banka aracılığıyla yapılmış olması gereklidir. Banka üzerinden yapılan ödeme, ödemenin ispatını sağladığı için hem işçi hem de işveren açısından güvence teşkil eder. Eksik ödeme yapılmışsa, ibraname yalnızca makbuz niteliğinde kabul edilir ve borcun sona erdiğini ispat etmez.

Noter Onayı (İsteğe Bağlı)

İbranamenin noter huzurunda düzenlenmesi, belgenin geçerliliği için zorunlu değildir. Ancak noter onayı, düzenleme tarihine ve tarafların iradesine ilişkin uyuşmazlıkların önlenmesinde avantaj sağlar. Bu nedenle noter huzurunda düzenlenen ibranameler, ileride yaşanabilecek sorunlara karşı daha güçlü bir hukuki dayanak oluşturur.

İmzalar

İbraname, hem işçi hem de işveren tarafından imzalanmalıdır. İmzalar, tarafların kimlik bilgileri ile eşleştirilerek atılmalıdır. Belgeye sadece tarafların imzalarının değil, tam adlarının da yazılması gereklidir. Eksik veya yanlış imzalar, belgenin geçerliliğini tehlikeye sokabilir.

Şahitlerin Katılımı (İsteğe Bağlı)

Bazı durumlarda, imzalanan ibranamenin şahitler tarafından da imzalanması önerilir. Şahitlerin varlığı, belgenin hukuki geçerliliği açısından ek bir güvence sağlar. Şahitlerin ad-soyad ve kimlik bilgileri ile birlikte imzalarının da belgede yer alması gerekir.

Kopya Saklama

Düzenlenen ibranamenin her iki taraf için de birer nüshası saklanmalıdır. Bu nüshalar, ileride taraflar arasında doğabilecek herhangi bir uyuşmazlık durumunda kanıt niteliği taşır.

İBRANAME İMZALAYAN İŞÇİNİN HAKLARI

İş hukukunda ibraname, işçi ile işveren arasındaki alacakların tasfiyesini düzenleyen bir belgedir. Bu belge, işverenin borçlarını ödediğini veya işçinin bu borçlardan feragat ettiğini ifade eder. Ancak işçinin, ibranameyi imzalamadan önce haklarının korunduğundan ve hukuki sonuçları tam olarak anladığından emin olması gerekir.

Özellikle kıdem tazminatı gibi önemli hakların feragat konusu olabileceği durumlarda, işçi belgenin içeriğini dikkatlice incelemeli ve işverenden tüm alacaklarını eksiksiz aldığından emin olmalıdır. Baskı altında veya eksik ödeme ile imzalatılan ibranameler geçersiz olabilir.

İbraname imzalandığında işçi tüm haklarını kaybetmez; ancak bazı haklar sınırlandırılabilir. Bu nedenle, işçi, ibranameyi imzalamadan önce bir hukuk uzmanından destek almalı ve gerekirse yasal yollarla haklarını koruyabilmelidir.

Sonuç olarak, ibraname hakları tasfiye eden önemli bir belgedir ve işçinin, bu belgenin etkilerini bilinçli bir şekilde değerlendirerek hareket etmesi gerekir.

İş hukuku ile ilgili alanında uzman bir İş Hukuku Avukatından yardım almanız sizin için faydalı olacaktır.

İBRANAME HANGİ KOŞULLARDA GEÇERSİZ OLUR

Yazılılık Şartının Eksikliği

İş Kanunu’na göre ibraname mutlaka yazılı olarak düzenlenmelidir. Sözlü beyanlar, SMS, e-posta gibi yöntemler hukuken geçerli değildir. Ayrıca işçinin imzasının olmaması da belgeyi geçersiz kılar.

Zorla veya Baskı Altında İmzalanması

İbraname, işçinin özgür iradesiyle imzalanmalıdır. Baskı, tehdit veya zorlama altında imzalanan ibranameler hukuken geçersizdir.

Bir Aylık Süre Şartının Sağlanmaması

İş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren en az bir ay geçmeden düzenlenen ibranameler geçersiz sayılır. Bu süre, işçinin haklarını değerlendirebilmesi için tanınmıştır.

Alacak Tür ve Miktarlarının Belirtilmemesi

İbranamede, işçinin vazgeçtiği haklar açıkça belirtilmelidir. Genel ifadeler yerine her alacak türü ve miktarı ayrı ayrı belirtilmelidir. Eksik ya da belirsiz açıklamalar belgeyi geçersiz kılar.

Eksik veya Yanlış Ödeme

İbranamede belirtilen alacaklar tam ve eksiksiz olarak ödenmelidir. Banka yoluyla yapılmayan ödemeler veya eksik ödemeler ibranameyi geçersiz hale getirir.

Hukuka Aykırı İçerik

İbraname, işçinin vazgeçemeyeceği haklardan feragati içeriyorsa veya hukuka aykırı şartlar barındırıyorsa geçerli değildir.

Hukuka aykırılık açısından aşağıdaki yargıtay kararını inceleyebilirsiniz:

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 29.06.2021 Tarih, 2018/9-169 Esas, 2021/872 Karar

“…33. Diğer taraftan davacı vekili 05.04.2011 tarihli dilekçesinde, müvekkilinin yasal haklarının kendisine ödeneceğini düşünerek ibranameyi imzaladığını ileri sürmüş, 19.03.2012 tarihli duruşmada ise, davacının davalı işveren yetkilisinin kıdem ve ihbar tazminatlarına ilişkin bordrolar ile ibranameyi imzaladığı takdirde işsizlik ödeneğinin verilebileceğinin söylendiğini, imzalamadığı takdirde başka yerde işe girmesinin engelleneceğinin bildirilmesi üzerine bahsi geçen belgeleri imzaladığını ancak bir ödeme yapılmadığını belirtmiştir. Bu hâlde iradenin ne şekilde fesata uğratıldığına dair çelişkili iki ayrı iddianın bulunduğu anlaşılmaktadır.

Bu durumda dosya kapsamı, tanık beyanları ve davacı tarafın çelişkili iddiaları birlikte değerlendirildiğinde kıdem ve ihbar tazminatlarına ilişkin bordrolar ile ibranamenin davalı işveren tarafından davacının iradesi fesada uğratılarak alındığının ispat edilemediği sonucuna varılmıştır…”

Noter Onayının Eksikliği (İhtiyaç Durumunda)

Noter onayı zorunlu olmamakla birlikte, noter huzurunda düzenlenmeyen ibranameler ispat açısından zayıf kalabilir.

Şekil Eksiklikleri

İbranamede tarafların kimlik bilgileri, imzaları veya gerekli detaylar eksikse, belge geçerliliğini kaybedebilir.

İBRANAME İLE BORCUN SONA ERMESİNİN SONUÇLARI

Borcun Kısmen veya Tamamen Ortadan Kalkması

İbraname, alacaklının borçludan talep edebileceği haklardan feragat etmesini sağlar. Tam ibra borcun tamamen sona ermesine, kısmi ibra ise yalnızca belirtilen kısmın düşmesine neden olur.

Fer’i Hakların Ortadan Kalkması

Borcun sona ermesiyle birlikte rehin, faiz ve cezai şart gibi fer’i haklar da sona erer. Ancak alacaklı, bu hakları saklı tuttuğunu açıkça belirtmişse, fer’i haklar korunur.

Borçlunun İfa Yükümlülüğünden Kurtulması

İbra, borçluyu ödeme yükümlülüğünden kurtarır. İş hukukunda, bu durum genellikle ödemenin banka üzerinden tam ve eksiksiz şekilde yapılması şartıyla geçerli olur.

Hukuki Uyuşmazlıkların Önlenmesi

Geçerli bir ibra sözleşmesi, borç ilişkisini sona erdirdiğinden, taraflar arasında bu borca ilişkin yeni hukuki uyuşmazlıkların doğmasını engeller. Ancak geçersiz bir ibra sözleşmesi, sorunları çözmek yerine artırabilir.

Makbuz Niteliği

İbra sözleşmesinde alacak türü veya miktarı açıkça belirtilmemişse ya da ödeme eksik yapılmışsa, belge yalnızca makbuz olarak değerlendirilir. Bu durumda borç sona ermiş sayılmaz.

İş hukuku ile ilgili alanında uzman bir İş Hukuku Avukatından yardım almanız sizin için faydalı olacaktır.

İŞ AVUKATINA SORU SORABİLİRSİNİZ.

İŞ AVUKATINDAN ONLINE DANIŞMANLIK ALABILIRSINIZ.

Sorularınızı ve bu sorularla ilgili evrakı sisteme yükleyebilirsiniz. Online danışmanlıkta istediğiniz gün ve saati seçebildiğiniz gibi görüşme tipini de seçebilmektesiniz. Zoom, teams, whatsapp ya da telefon üzerinden görüşme sağlanabilmektedir. Ödemenin ardından tarafınıza randevu yapıldığına dair mail ile bilgi gelmektedir. Sistemde yaşanan herhangi bir sorun olduğundan iletişim numaralarımızdan iletişime geçtiğinizde toplantı manuel olarak planlanabilir. Müvekkillerimizin doğru bilgiye hızlı ve güvenilir şekilde ulaşmasını sağlamak için kurulan Online Danışmanlık Sistemimizden yüzlerce randevu alınmış olup müvekkillerimizin faydalanması amaçlanmıştır.